Historische situatie
Bunschoten is ontstaan in de tweede helft van de 12^e en de 13^e eeuw. Het gebied was moerassig en dus dunbevolkt, maar ter hoogte van Bunschoten lag zanderige grond, waar agrarische bebouwing ontstond.

Bunschoten ontving, samen met andere dorpen in het Eemland, in de 14^e eeuw stadsrechten. Bunschoten kreeg ook het recht van omwalling. De inwoners van Bunschoten konden zich beveiligen door een burgwal en stadsgracht. Ter hoogte van het huidige Kolkplein bevond zich aan het eind van de 14^e eeuw een haven. Deze stond in verbinding met de Zuiderzee. Binnen de wallen werd begonnen met de uitleg van het stratenpatroon.

Als gevolg van een oorlog begin 15^e eeuw, waarbij Bunschoten betrokken raakte, werd de bebouwing voor een groot deel afgebroken. De vestingwerken werden nooit hersteld en de beoogde stadsuitbreiding niet uitgevoerd. Bunschoten bleef tot ver in de 20^e eeuw een dorp met een eenvoudige lintstructuur. Pas in de 20^e eeuw is weer sprake van een nieuwe bloeiperiode en werden tal van dorpsuitbreidingen buiten de oude burgwal zijn gerealiseerd. De eerste ontwikkelingen vonden in eerste instantie voornamelijk plaats aan de noordzijde van Bunschoten en waren kleinschalig van aard. In de tweede helft van de 20^e eeuw werden de veranderingen ingrijpender. De haven van Bunschoten werd gedempt. Langzamerhand groeiden de twee kernen Bunschoten en Spakenburg naar elkaar toe tot de woonkern

Bunschoten-Spakenburg.

Huidige situatie
De oude kernen Bunschoten en Spakenburg zijn door de diverse nieuwere wijken aan elkaar gegroeid. De historische as heeft een divers aanbod aan activiteiten. Hoofdzakelijk wordt er gewoond, hierbij zijn de woonboerderijen in de kern kenmerkend voor het gebied. Daarnaast zijn er ook kleinschalige winkels en diverse familiebedrijven en -detailhandel aanwezig. Ook heeft de historische as een kenmerkende stadsweide, een uniek binnenstedelijk poldergebied, die is aangewezen als archeologisch rijksmonument. Verder zijn er diverse monumenten en archeologische vindplaatsen aan de historische as te vinden, zoals de eerdergenoemde karakteristieke stadsgracht en de burgwal. Ook is de as voorzien van diversie kerken en een begraafplaats.

De oude kern van Bunschoten, begrensd door de resten van de oude Stadsgracht, is in zijn geheel als waardevol aan te merken. In de eerste plaats vanwege de uit de Middeleeuwen stammende plattegrond die nog in hoofdlijnen aanwezig is. Daarnaast wordt de waarde bepaald door de bebouwing langs de Dorpsstraat en de Veenestraat, waarbij vooral de stadsboerderijen, sommige nog in het bezit van de karakteristieke hooibergen, genoemd moeten worden. Tenslotte is de goed zichtbare verhoogde ligging van deze boerderijen c.q. de bebouwing langs de Dorpsstraat vanaf de oude omgrachting van belang. De historische as kenmerkt zich dus met oude gebouwen afgewisseld door water en groen.

Op verzoek van de gemeenteraad zijn in 2019 een visie en een daarop gebaseerd herontwerp voor de inrichting, vastgesteld voor de Dorpsstraat in Bunschoten, onder de noemer Bunschoten-Stad. De aanleiding voor het opstellen ervan was dat voetgangers en fietsers zich onvoldoende comfortabel voelen. De visie en het ontwerp voor de herinrichting zijn samen met de omgeving opgesteld. De inrichting van de Dorpsstraat volgens het gekozen ontwerp vindt plaats in 2022.

Toekomstperspectief
De historische as van Bunschoten blijft een historisch kenmerkend gebied in de gemeente. De aandachts- en speerpunten voor de ontwikkeling nabij de historische as zijn de volgende.

• Behoud historisch beeld en karakter:
  • behoud van cultuurhistorisch waardevol erfgoed: zowel gebouwd als landschappelijk en ruimtelijk;
  • behoud van de monumenten (ondersteunen eigenaren d.m.v. subsidies en informatievoorziening);
  • verantwoord beheer en onderhoud van het archeologisch rijksmonument Stadsweiden, waarbij verrommeling en ongewenst gebruik of bebouwing worden tegengegaan;
  • behoud van de historische as (en contouren van) de middeleeuwse stadsuitleg.
• Verduurzaming en vergroening:
  • van monumenten, mits met oog op het behoud van het monumentale karakter;
  • toekomstbestendig en klimaatadaptief bouwen;
  • eventueel geld beschikbaar stellen om bewoners te stimuleren tot verduurzaming en vergroening.
• Benutten van kansrijke ontwikkellocaties voor woningbouw op open plekken die zich daarvoor lenen, mits met behoud en versterking van het typerende karakter van dit gebied.
• Verbetering van de leefbaarheid en de levendigheid door een aantrekkelijke inrichting van het gebied, met voldoende groen.
• Geen toename van hinder van geur en geluid door het toestaan van activiteiten.
• Zorgen voor voldoende parkeergelegenheid.

Verbonden aan de thema’s: Wonen, Leefbaarheid en gezondheid, Energie, Klimaat, Werken en ondernemen, Recreatie en toerisme, Bereikbaarheid, Circulariteit