Het landschap zoals we het nu zien in onze gemeente is ontstaan uit een lange geschiedenis. Uit deze ontstaansgeschiedenis ontstaat het huidige grondpatroon, landschap en structuur. We beschrijven deze geschiedenis en de huidige kenmerken hieronder. Deze landschapswaarden beschermen we voor de toekomst. De landschapswaarden maken onze gemeente en onze identiteit. Deze waarden willen we behouden of zelfs versterken.
Wat het zo bijzonder maakt om in Bunschoten te wonen is het authentieke en unieke karakter van het dorp, met het open landschap eromheen. Dat levert meteen ook rust en ruimte op. Een dorp in een “groene zee”. Het open landschap, de open polder, wordt zeer gewaardeerd. Bescherming ervan acht men belangrijk. Vooral de Eem, met de Eempolder is een kernkwaliteit van de gemeente. Dat geldt ook voor het gebied langs de Laak. Ook het randmeergebied is waardevol voor de gemeente. Er zijn recreatieve routes gemaakt om hiervan te kunnen genieten.
Het gebied Eemland
Eemland kenmerkt zich door een open weidelandschap met rijke natuurwaarden dat doorsneden wordt door sloten en watergangen. Het is een zogenaamd slagenlandschap met een grote openheid. Door de snelle ontwikkelingen na 1945 zijn grote gedeelten van het landschap verstedelijkt. Bovendien is het gebied ontsloten door de aanleg van nieuwe wegen en watergangen. Daardoor zijn de landerijen niet langer alleen maar toegankelijk vanaf de oude ontginningsassen. Ook zijn in de loop van de tijd de boerderijen naar het landelijk gebied verplaatst. De belangrijkste kenmerken zijn nog steeds de grote openheid van het gebied waarin vrijwel alleen bomen rond aanwezige boerderijen zijn geplant. Andere kenmerkende elementen zijn de dijken en de waaien langs de voormalige Zuiderzee en de rivier de Eem. Dat het gebied van grote waarde is, komt wel tot uitdrukking in de aanwijzing door het rijk van het gebied Arkemheen- Eemland als een van de twintig Nationale Landschappen in Nederland. Grote delen van dit gebied zijn bovendien aangewezen als weidevogelkerngebied binnen de provincie Utrecht. De zuidoever van het Gooimeer en de Eem(oever) maken deel uit van het NatuurNetwerk Nederland (NNN).
Grebbelinie
De Grebbelinie is een waterlinie op de grens van Gelderland en Utrecht, die werd aangelegd in de 18e eeuw. Haar bekendheid ontleent ze echter aan de periode 1939-1940 toen de linie onder de naam Valleistelling deel uitmaakte van de Nederlandse hoofdverdediging. Na de Tweede Wereldoorlog werden de kazematten, tankversperringen en Duitse bunkers bedekt met een laag groen. Meer dan 40 kilometer aan militaire geschiedenis ligt nu enigszins verborgen in een mooi en langgerekt natuurgebied langs Valleikanaal en Eem. Er is een ambitie om dit onderdeel van ons landschap meer zichtbaar te maken.
Terpen
Er zijn enige terpen, die in de late middeleeuwen werden opgeworpen als veilige huisplaatsen in een gebied dat door overstromingen werd geteisterd. Bekende huisterpen zijn die van Bisschopsweg 1 en aan het einde van de Burgwal.
Veen en veldendijk
De Veendijk werd vanaf 1409 tussen Spakenburg en Laak aangelegd en rond 1430 als Veldendijk in westelijke richting verlengd als eerste bescherming tegen de Zuiderzee. De Veldendijk is de dijk direct langs het randmeer en maakt slechts gedeeltelijk deel uit van de Westdijk. Beide dijken zijn later vervangen door dijken die meer landinwaarts werden gelegd (Oostdijk en Westdijk). De dijk langs de Eem maakt deel uit van de oorspronkelijke Veldendijk.
Historische watergangen
De belangrijkste historische watergangen zijn besproken bij het onderdeel cultuurhistorie en erfgoed. Watergangen van een latere datum zijn onder meer de Bikkersvaart, de Broerswetering en de Coenraadswetering. Met name van de laatste is meer dan de helft gedempt. Daarnaast zijn er hier en daar nog restanten aanwezig van (naamloze) watergangen die door de ruilverkaveling in de jaren vijftig hun functie hebben verloren. Met name langs de Fokjesweg is deze watergang nog in het landschap te herkennen.
Oude palendijk
Het Waterschap Vallei & Veluwe heeft in samenwerking met de gemeente een oude palendijk gereconstrueerd bij het Randmeer. Vroeger lagen overal langs de hele Zuiderzee palendijken. Nu is er alleen nog de palendijk in de gemeente Bunschoten. Hij is nagebouwd om te laten zien hoe het vroeger was. De palendijk bevindt zich langs de zomerkade bij De Oude Pol, op de hoek van de Westdijk en Eemdijk.
Het randmeer
De komst van de Afsluitdijk in 1932 en de inpoldering van grote delen van de voormalige Zuiderzee heeft ingrijpende gevolgen gehad voor het dagelijks leven in de gemeente Bunschoten. De open Zuiderzee was van grote waarde voor de lokale economie. In plaats daarvan resteerde een relatief smal randmeer. De economisch functie daarvan is vooral recreatief en daarmee voor de gemeente opnieuw van grote betekenis, onder andere via de jachthaven. Het inrichten van de randmeerkust met oog voor historische en landschappelijke kwaliteit vinden we belangrijk. Verder vraagt de kwaliteit van het water aanhoudend aandacht. Met omliggende gemeenten wordt hierbij samengewerkt.
Beschermen landschappelijke waarden
Inwoners hechten veel waarde wordt gehecht aan behoud en versterking van het landschap, boven het toestaan van nieuwe ontwikkelingen. Het open landschap wordt sterk gewaardeerd. Dat geldt ook voor het agrarisch karakter van het buitengebied. Vrij algemeen is het oordeel dat dit nu eenmaal kenmerkend is voor het gebied. Dat betekent dat nieuwe ontwikkelingen vragen om een landschappelijk inpassingsplan, waarmee een initiatiefnemer aantoont hoe het initiatief onze landschappelijke waarden behoudt of zelfs versterkt. Verder moet bij nieuwe initiatieven rekening worden gehouden met de nabije ligging van Natura2000 gebieden Eemmeer & Gooimeer Zuidoever en Arkemheen.
